Reykjalaug – Minjar undir malbiki

Í Mosfellingi sem kom út í júlí á síðasta ári var greint frá rannsókn sem Jarðvísindastofnun Háskóla Íslands gerði í þeim tilgangi að reyna að staðsetja leifar Reykjalaugar undir Reykjavegi.
Þar kom fram að niðurstöður rannsóknarinnar væru þær að laugin væri á sínum stað undir veginum.
Reykjalaugar er víða getið í heimildum. Sérstaklega frá 18. öld. Enginn veit þó hversu gömul laugin er en hún gæti verið mun eldri en frá þeim tíma er farið er að fjallað um hana á prenti.
Starfsmenn Þjóðminjasafns Íslands skráðu fornleifar í Mosfellsbæ á árunum upp úr 1980. Þá var laugin ekki lengur sýnileg á yfirborði. Skrásetjarar náðu þó tali af fólki sem séð hafði laugina. Jón Guðmundsson fyrrum bóndi á Suður-Reykjum mundi vel eftir lauginni. Hann sagði frá því að breska setuliðið stóð fyrir því að laugin var hulin árið 1941. Nauðsynlegt þótti að breikka veginn svo að hann nýttist farartækjum setuliðsins betur. Var það gert á þann hátt að mokað var ofan í laugina og vegur lagður yfir. Oddný Helgadóttir húsfreyja á Ökrum lýsti útliti og gerð laugarinnar. Laugin var hlaðin úr grjóti um 3,5 metrar í þvermál og dýpst 2 – 2,5 metrar en vatnshæð rúmlega 1 metri. Hlaðnar tröppur niður og hlaðinn stuttur bekkur þar.

Jón Magnús sonur Jóns Guðmundssonar vísaði á staðinn þar sem faðir hans sagði að laugin lægi undir veginum. Nærri austurenda Reykjavegar beygir vegurinn til norðurs í átt að bæjarhúsunum á Suður-Reykjum. Endastöð almenningsvagna er suðaustan við umrædda beygju en laugin er undir veginum í beygjunni.
Á síðasta ári kom út skýrsla Jarðvísindastofnun Háskóla Íslands, Reykjalaug, Mosfellsbæ. Athugun með jarðsjá. Eins og nafnið gefur til kynna var notuð jarðsjá við athugunina. Í skýrslunni segir að með jarðsjá séu sendar rafsegulbylgjur ofan í jörðina með loftneti og síðan tekið á móti endurkasti þeirra með móttaka. Styrkur endurkastsins gefi til kynna hvort einhverjar breytingar séu í jörðinni undir sendi og móttaka.

Í skýrslu Jarðvísindastofnunar kemur fram að þrívíddargreiningu hafi verið beitt til að draga fram niðurstöður mælinga á mismunandi dýpi innan mælingareits. Flett var ofan af reitnum sem mældur var sentímetra fyrir sentímetra, þar til komið var að mörkum mæligetu tækisins. Sú uppsetning sem notuð hafi verið af tækinu gerði kleift að sjá 3 metra niður í jörðina. Í gegnum þessa 3 metra hafi verið hægt að draga fram allar þær breytingar sem orðið hafi í gegnum tíðina frá yfirborði og niður á um 3 metra dýpi.
Mælingarnar sýndu fram á mikið jarðrask tengt framkvæmdum við vegagerð og veituframkvæmdir niður á um 120 cm dýpi undir yfirborði vegarins. Á 120 cm dýpi byrjaði að móta fyrir línulegum strúktúr og á um 165 cm dýpi komu fram skýr merki um línulegan strúktúr sem þveraði austurhluta mælingareits frá suðri til norðurs. Þessi strúktúr skar sig sterkar og sterkar úr eftir því sem neðar dró. Á um 255 cm dýpi byrjaði línulegi strúktúrinn að dofna en hans gætti þó niður á um 285 cm dýpi. Í fyrirliggjandi lýsingu á lauginni segir að veggir hennar hafi verið 2 til 2,5 m á hæð. Mælingar Jarðvísindastofnunar sýna línulegan strúktúr á bilinu 120 til 285 cm undir núverandi yfirborði eða á um 160 cm kafla.Ef mælingarnar sýna hliðar laugarinnar gæti skýringin á þessum mun verið að seinni tíma jarðrask á svæðinu hafi raskað efsta hluta laugarinnar eða að veggir hennar liggi enn dýpra en mælingarnar náðu.
Í skýrslu Jarðvísindastofnunar kemur fram að mælingarnar sýni glöggt að einhverskonar manngert fyrirbæri sé að finna undir nútíma jarðlögum á staðnum. Hugsanlega sé um að ræða vesturvegg Reykjalaugar. Þá segir að austan við hleðslustrúktúrinn hafi komið fram sterkt endurkast sem gæti gefið til kynna setbekk sunnan megin og tröppur ofan í laugina norðan megin. Í skýrslunni er lögð áhersla á að ekki verði fullyrt um hleðslur eða mannvirki sem mögulega leynist þarna undir malbikinu nema með uppgreftri.
Reykjalaug hefur verið mikið mannvirki á þeirra tíma mælikvarða. Líklegast er að laugin liggi lítt skert undir veginum að Reykjum. Um er að ræða elstu minjar um nýtingu heita vatnsins í Mosfellsbæ. Það er vont til þess að vita að þessum merku menningarminjum sé ekki sýndur meiri sómi en raun ber vitni og að þær liggi grafnar undir möl og malbiki þar sem enginn fær notið þeirra.

Kristinn Magnússon
Fornleifafræðingur